7 1 2023

Het aantal asielzoekers en Oekraïense vluchtelingen dat in ons land worden opgevangen is afgelopen jaar flink gestegen. Ook in onze gemeente is het aantal opvangplekken toegenomen naar totaal vijf locaties, waarvan vooralsnog vier tijdelijk. Hoe zijn de verschillen in leefomstandigheden, en wat kunnen we leren van deze diversiteit aan opvang? U leest er over in de serie:  Vluchtelingenopvang in Oisterwijk.

door Joris van der Pijll

Oorlogsvluchtelingen uit Syrië mogen het niet; die uit Oekraïne mogen meteen aan de slag: Werken voor de kost. Maar zeker ook werken uit voldoening, voor eigenwaarde, het geeft dagritme, het leren van de taal, contacten leggen, vrienden maken, je nuttig voelen, ontplooiingsmogelijkheden, een bijdrage aan de samenleving, draagvlak verhogend …

Beperkingen!

De meeste naar Nederland gevluchte mensen waren tot voor kort asielzoekers. Asielzoekers zijn mensen uit bijvoorbeeld Syrië of Iran, verdreven door oorlog en geweld. Of uit hun land verderven vanwege geloofsovertuiging, een politieke voorkeur of bijvoorbeeld partnervoorkeur.  In tegenstelling tot statushouders, hebben asielzoekers nog geen verblijfsvergunning. Hun aanvraag tot een vergunning om in Nederland te wonen is nog in behandeling. Deze behandeling kan 3-4 jaar duren. Tot die tijd verblijven de asielzoekers in een AZC, vol onzekerheid over hun toekomst, en dan duurt de dag lang!

Nadat de aanvraag voor een verblijfsvergunning in behandeling is genomen, duurt het om te beginnen zes maanden voordat een asielzoeker mag werken. Op dat moment moet er wel eerst een en ander geregeld worden. Denk aan juiste ID, een BSN nummer, en er moet bij het UWV een tewerkstellingsvergunning worden aangevraagd. Als dat alles geregeld is (denk aan meerdere weken!), dan mag de asielzoeker maximaal 24 weken per jaar werken. Een deel van de inkomsten gaat naar het COA voor de vergoeding van verblijfskosten; het merendeel mag de asielzoeker behouden.

Los van de rompslomp om dit geregeld te krijgen, moet de asielzoeker uiteraard ook een baan zoeken én worden aangenomen. In beginsel zijn de meeste asielzoekers blij met alles wat ze kunnen. Voor de werkgevers speelt ook het regelmatig verplaatsen van asielzoekers naar andere regio’s een rol; voor een werkgever is het niet aantrekkelijk iemand met zoveel beperkende regelgeving in dienst te nemen, als de kans groot is dat deze na bijvoorbeeld een half jaar wordt verplaats naar een andere provincie. Tot slot: Hoewel er voor velen niets mis is met eenvoudig werk – graag aanpakken van wat er is – is het ook logisch dat na verloop van tijd de ervaring en kennis van voorheen uitnodigt om meer te willen. Een aantal van de in de inleiding vermelde bijkomende voordelen van werk, komen immers alleen tot hun recht bij passend werk, of zelf enige uitdaging. In een functie groeien is met tussenpozen van 26 (!) weken kansloos.

Pas dan wanneer een asielzoeker een verblijfsvergunning ontvangt, krijgt deze dezelfde rechten als iedere andere inwoner van Nederland. Is de vergunning afgewezen, dan mag de asielzoeker niet werken. Bezwaar en beroep duurt lang, en daarmee dus ook het wachten op een eventuele alsnog toe te kennen verblijfsvergunning; daarmee werkvergunning. Tegelijk moet wettelijk worden voorkomen, dat iemand die langer dan 24 weken per jaar werkt automatisch een verblijfsvergunning ontvangt; wat dat betreft zitten er in de wet nog wat ‘addertjes onder het gras’.

Alle deuren open

Hoe anders is dat voor Oekraïense vluchtelingen. Bij deze doelgroep is de boodschap heel anders; hier gaan alle deuren open. Wie vanuit Oekraïne naar Nederland komt, kan binnen drie dagen aan de slag. Een dag en nacht verschil. Met een ‘bewijs van verblijf’ mogen ze direct aan het werk; voor de werkgever is er slechts een meldplicht. Er zijn geen beperkingen van aantal weken.  Je het klopt, dit stukje tekst is een stuk korter! De Oekraïense vluchteling zijn tevreden, en geven dit als een van de belangrijkste positieve aspecten aan van hun verblijf!

Het vreemde is, dat mensen waarvan we verwachten dat ze als het kan terug gaan naar het land van afkomst, meteen aan het werk mogen; mensen waarvan we verwachten dat ze hier voor de rest van hun leven blijven, mogen dat niet.

Nut!

Wat het doet met een mens, is om te beginnen direct af te lezen aan de gezichten van de betrokkenen. Vraag asielzoekers naar hun werk, en de gezichten gaan op somber. Diezelfde vraag aan een Oekraïense vluchteling toont een glimlach en een ‘ja heel fijn, we kunnen ons nuttig maken!’ Ook de professionele begeleiders van beide doelgroepen zien een groot verschil in het welzijn.  Het is duidelijk dat het niet de vluchtelingen zijn die niet willen werken, maar de overheidsregels die hen en de werkgevers stevig ontmoedigen. Zacht gezegd: niet ideaal voor mensen die het toch al niet erg prettig hebben.

Werk zorgt voor inkomen, en dat geeft het gezinslid het gevoel voor zijn/ haar gezin te kunnen zorgen. ‘Thuis’ zitten zonder doel (los van wat hun ‘thuis’ is) werkt demotiverend. Op het werk leren vluchtelingen sneller de taal, en kunnen daarmee makkelijker zelfstandig hun weg vinden in de samenleving. Ook worden er contacten gelegd, bieden collega’s hulp aan, en ontstaan zelfs vriendschappen. De vluchtelingen leren de lokale cultuur en gewoonten kennen, en doen werkervaring op. En het voorkomt uiteraard verveling, hoewel daarvoor ook andere mogelijkheden zijn. Het kunnen werken valt voor vluchtelingen in ieder geval overduidelijk onder de mooie woorden die onze overheid graag ziet: ‘Integratie’ en ‘participatie’. Doelen die voor een groot deel via het werk invulling krijgen.

Tot slot is er een groot nut voor de samenleving, met name daar waar het aanbod van werknemers beperkt is, en bijvoorbeeld winkels hun openingstijden moeten beperken vanwege gebrek aan personeel, of producties worden stilgelegd omdat er onvoldoende werknemers te krijgen zijn. Tegelijk kan er een  probleem ontstaan als er een teveel aan werknemers is. En uiteraard moet voorkomen worden dat vluchtelingen worden uitgebuit; het werk doen van reguliere werknemers tegen mindere voorwaarden en omstandigheden. Daarop zou de overheid actief moeten toezien.

Onwettig

Alle personen en organisaties die op dit onderwerp hebben bevraagd – de vluchtelingen zelf, politici en burgemeester, begeleiders en vluchtelingenwerk – ze zien allemaal het nut in van snel en zonder beperking aan het werk kunnen van vluchtelingen. Dat onze overheid daar verschil in maakt is opmerkelijk, mogelijk zelfs onwettig. Verschil maken is ongewenst, maar de regelgeving die voor asielzoekers wordt gehanteerd ook. Bij gelijktrekken van de regelgeving, zou de regelgeving die men voor Oekraïners hanteert in ieder geval een bijdrage leveren aan het welbevinden van de mens.

Klik hier en lees alle berichten uit deze serie